Αίολος, ο θεός των ανέμων.

Με το όνομα Αίολος υπάρχουν πολλά πρόσωπα, που δύσκολα διακρίνονται μεταξύ τους. Ας τα θυμηθούμε:

1. Ο πρώτος Αίολος είναι γιος του Έλληνα και της Νύμφης Ορσηίδας (και συνεπώς εγγο­νός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. Αδέλφια του είναι ο Δώρος και ο Ξούθος. Από­γονοι του είναι οι Αιολείς.
Ο Αίολος βασίλευε στη Μαγνησία της Θεσσαλίας. Εκεί παντρεύτηκε την Ενάρετη, την κόρη του Δηίμαχου, από την οποία απέκτησε επτά γιους, τον Κρηθέα, τον Σίσυφο, τον Αθάμαντα, τον Σαλμωνέα, τον Δηιόνα, τον Μάγνητα, τον Περνήρη, στους οποίους μερικές παραδόσεις προσθέτουν τον Μακαρέα, τον Αέθλιο και τον Μίμαντα. Ακόμη είχε πέντε κόρες, την Κανάκη, την Αλκυόνη, την Πεισιδίκη, την Καλύκη και την Περιμήδη (σύμφωνα με άλλους συγγραφείς, η Τανάγρα και η Άρνη είναι επίσης κόρες του).
Κάποτε ταυτί­ζουν αυτόν τον Αίολο, γιο του Έλληνα, με τον κυρίαρχο των ανέμων (βλ. παρακάτω), αλλά πιο συχνά δίνουν αυτόν τον τίτλο σε έναν άλλο Αίο­λο, τον εγγονό του πρώτου, γιο του Ποσειδώνα (κατά τον Διόδωρο) και της Άρνης.
Ο Αίολος, γιος του Έλληνα και πατέρας της Κανάκης, παίζει κάποιο ρόλο στους τραγικούς έρωτες της με τον Μακαρέα.


2. Ο Αίολος, ο γιος της Άρνης και του Πο­σειδώνα, είναι εγγονός του Αίολου, του γιου του Έλληνα. Συχνά (και αυτή είναι η παράδοση που ακολουθεί ιδιαίτερα ο Ευριπίδης στις δύο χαμέ­νες τραγωδίες του με το όνομα Μελανίππη) η μη­τέρα αυτού του Αίολου ονομάζεται Μελανίππη αντί για Άρνη. Η Μελανίππη (ή Άρνη) απέκτη­σε από τον Ποσειδώνα γιους δίδυμους, τον Αίο­λο και τον Βοιωτό. Κατά τη γέννηση τους ο πατέ­ρας της Μελανίππης (ο Αίολος, ο γιος του Έλ­ληνα, ή ακόμη ο Δεσμώτης, σύμφωνα με τον Υγίνο, όνομα που είναι όμως περίπου βέβαιο πως προέρχεται από ένα λάθος του συμπιλητή για τον τίτλο της τραγωδίας του Ευριπίδη Μελα­νίππη ή δεσμώτις που συνοψίζει) τυφλώνει την κόρη του και την κλείνει σε μια φυλακή.

Ύστε­ρα διατάζει να εκθέσουν τα παιδιά στο βουνό. Μια αγελάδα έρχεται να τα θρέψει με το γάλα της, ωσότου κάποιοι βοσκοί, μάρτυρες αυτού του θαύματος, περιμαζεύουν τον Αίολο και τον Βοιωτό και τους μεγαλώνουν.
Τον ίδιο καιρό ο Μετάποντος, βασιλιάς της Ικαρίας (χωρίς αμφι­βολία, σύμφωνα με τον Υγίνο, πρέπει να διαβά­σουμε της Ιταλίας), δεν μπορούσε να κάμει παι­δί με τη γυναίκα του Θεανώ. Απείλησε λοιπόν τη Θεανώ ότι θα την αποπέμψει, επειδή ήταν στείρα.
Αυτή ζήτησε από τους βοσκούς να της προμηθεύσουν παιδιά, που θα τα παρουσίαζε σαν δικά της. Οι βοσκοί της έδωσαν τον Αίολο και τον Βοιωτό, που τους παρουσίασε στον Μετάποντο κάνοντας τον να πιστέψει πως ήταν γιοι του.
Στη συνέχεια όμως η Θεανώ απέκτησε και η ίδια δύο γιους και σκέφτηκε να ξεφορτωθεί τους δύο ξένους, που τόσο ασύνετα είχε βά­λει στο σπίτι, ακόμη περισσότερο που ο σύζυ­γος της τους προτιμούσε για την ομορφιά τους.

Μια μέρα που ο Μετάποντος είχε πάει να θυσιά­σει στην Άρτεμη του Μεταποντίου, η Θεανώ αποκάλυψε στους δικούς της γιους το μυστικό της γέννησης του Αίολου και του Βοιωτού και τους ζήτησε να τους σκοτώσουν κατά τη διάρ­κεια του κυνηγιού. Οι τέσσερις νέοι μονομάχη­σαν στο βουνό και χάρη στη βοήθεια του Ποσει­δώνα ο Αίολος και ο Βοιωτός βγήκαν νικητές. Σκότωσαν τους γιους της Θεανώς και ύστερα έφυγαν να ζητήσουν άσυλο στους βοσκούς, που άλλοτε τους είχαν περιμαζέψει.
Εκεί ο Ποσει­δώνας τους αποκάλυψε πως ήταν ο πατέρας τους και τους είπε πως η μητέρα τους έμεινε πάντοτε φυλακισμένη. Οι νέοι έσπευσαν να την ελευθε­ρώσουν. Ο Ποσειδώνας της ξανάδωσε την όρα­ση. Τότε οι γιοι της την οδήγησαν στο Μεταπόντιο, όπου αποκάλυψαν στον Μετάποντο τα κρίματα της Θεανώς. Ο βασιλιάς παντρεύτηκε τη Μελανίππη και οι δύο νέοι έφυγαν, για να ιδρύ­σουν δύο πόλεις, ο ένας τη Βοιωτία (στη Θρά­κη;), ο άλλος την Αιολία, στην Προποντίδα.


Υπάρχουν και άλλες εκδοχές του ίδιου μύθου, ιδίως μια, σύμφωνα με την οποία, η Άρνη-Μελανίππη, έγκυος από τον Ποσειδώνα, δε φυ­λακίστηκε από τον πατέρα της, αλλά παραδόθη­κε σε έναν από τους κατοίκους του Μεταπο­ντίου, που ήταν περαστικός από τη Θεσσαλία, ο οποίος, όταν επέστρεψε στην πόλη του, υιοθέτη­σε τα δύο παιδιά, τον Αίολο και τον Βοιωτό, σύμφωνα με τη συμβουλή ενός μαντείου. Όταν ανδρώθηκαν τα δύο παιδιά της Άρνης, χάρη σε μια επανάσταση, κατέλαβαν τη βασιλεία στο Μεταπόντιο.
 Έπειτα σκότωσαν τη γυναίκα του θετού τους πατέρα, την Αυτολύτη ή Σίριδα, που φιλονικούσε με τη μητέρα τους. Εξαιτίας αυτού του φόνου υποχρεώθηκαν να φύγουν.
Ο Αίολος πήγε στα νησιά της Αιολικής θάλασσας, όπου ίδρυσε την πόλη Λιπάρα· ο Βοιωτός πήγε στην Αιολίδα, που αργότερα ονομάστηκε Θεσσαλία.
Διηγούνταν ακόμη πως ο Αίολος, μετά την αναχώρηση του από το Μεταπόντιο, έγινε δε­κτός στα Αιολικά νησιά από το βασιλιά Λιπαρό, γιο του Αύσονα, που του έδωσε σε γάμο την κό­ρη του Κυανή και του παραχώρησε την εξουσία, ενώ ο ίδιος πήγε στο Σορρέντο, στον κόλπο της Νεάπολης. Από την Κυανή ο Αίολος απέκτησε έξι γιους, τον Αστύοχο, τον Ξούθο, τον Ανδροκλή, τον Φεραίμονα, τον Ιόκαστο και τον Αγάθυρνο.

«… Επόμενος σταθμός μας ήταν η Αιολία, το πλωτό νησί του Αιόλου, του θεού των ανέμων, που μας φιλοξένησε έναν μήνα. Κατά την αναχώρηση, ο θεός μού δώρισε έναν ασκό, όπου είχε κλείσει όλους τους ενάντιους ανέμους, και έπειτα από ταξίδι εννέα ημερών αντικρίσαμε την πατρίδα. Με συνεπήρε τότε ύπνος γλυκός και οι σύντροφοι, νομίζοντας ότι ο ασκός έκρυβε θησαυρό, τον άνοιξαν· αμέσως ξεχύθηκαν οι άνεμοι και ξέσπασε τρικυμία που μας γύρισε πάλι στον Αίολο· εκείνος όμως με έδιωξε ως θεομίσητο.» (Ελληνικός πολιτισμός, Διδάσκοντας την Οδύσσεια)

3. Ο Αίολος, ο γιος του Ποσειδώνα, ταυτίζε­ται συχνά με τον Αίολο, τον κύριο των ανέμων, για τον οποίο ομιλεί η Οδύσσεια, αλλά κάποτε διακρίνεται από αυτόν (βλ. παραπάνω) Όταν ο Οδυσσέας κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεων του έφτασε στο νησί Αιολία, αυτός ο Αίολος τον δέχτηκε φιλικά και τον κράτησε κοντά του ένα μήνα.
Κατά την αναχώρηση του, του έδωσε έναν ασκό, όπου ήταν κλεισμένοι όλοι οι άνεμοι εκτός από έναν, ο οποίος έπρεπε να τον οδηγή­σει κατευθείαν στην Ιθάκη.
Ενώ ο Οδυσσέας κοιμόταν, οι σύντροφοι του άνοιξαν τον ασκό, με τη σκέψη πως θα ήταν γεμάτος κρασί. Τότε όλοι οι άνεμοι ξέφυγαν προκαλώντας θύελλα, κατά τη διάρκεια της οποίας το καράβι ρίχτηκε πάλι στην ακτή της Αιολίας.
Ο Αίολος, μα­ντεύοντας πως ο ήρωας είναι θύμα θεϊκής οργής, δε θέλει πια να έχει σχέσεις μαζί του και τον διώχνει.