Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ. Μέρος 6

Είναι πολύ διαφωτιστική μια σύγκριση ανάμεσα στην θεότητα της αρχαίας ελληνικής θρησκείας και στο θεό του χριστιανισμού.

Και μιλάμε κυρίως για την ελληνική θρησκεία, γιατί αυτή ήταν περισσότερο διαποτισμένη από το ομηρικό πνεύμα και λιγότερο από τον φιλοσοφικό στοχασμό, που αρχίζει με την φυσική φιλοσοφία (κοσμολογία) των προσωκρατικών Ιώνων φιλοσόφων, διακόπτεται με τη σοφιστική και συνεχίζεται με την "ηθική" φιλοσοφία (ανθρωπολογία) των μετασωκρατικών φιλοσόφων.

Ο φιλοσοφικός αυτός στοχασμός που επιχείρησε απόμυθοποίηση της θρησκείας συχνά χαρακτηρίστηκε σαν  "άθεος".

Ας επισημάνουμε μερικούς χαρακτηριστικούς κόμβους :

A.  Οι Έλληνες θεοί δεν διατείνονται ότι έπλασαν τον κόσμο.

Η ελληνική θεότητα είναι μια ζωντανή έκφραση και παράσταση του σύμπαντος κόσμου.

Οι διάφορες επικράτειες των θεών του Ολύμπου αντιπροσωπεύουν τις πρωταρχικές πραγματικότητες της ύπαρξης και της ζωής.

Για αυτό η θεότητα δεν εμπνέει φόβο και τρόμο με την μυστηριώδη παντοδυναμία της αλλά ταυτίζεται ήρεμα με τη γνωστή φύση, που την εκφράζει και μάλιστα ποτέ δεν ξεπερνά τα όρια της φύσης.

Από την κοινή μητέρα την Γη, προέρχονται και οι αθάνατοι θεοί και το γένος των θνητών ανθρώπων  "Ομόθεν γεγάασι θεοί, θνητοί τ΄άνθρωποι", λέει ο Ησίοδος (Έργα και Ημέραι 108) και ο Πίνδαρος συμπληρώνει  "εν άνδρων, εν θεόν γένος εκ μιας πνέεμεν ματρός αμφότεροι".

-Ο χριστιανικός θεός είναι "ο κτίστης της κτίσεως".

Β. Η ελληνική θεότητα βρίσκεται κάτω από την Ειμαρμένη,
δηλαδή την συμπαντική νομοτέλεια και τύχη, την αναγκαιότητα, την Μοίρα (Μόρον και Αϊσα), την Ανάγκη (Ανάγκα και θεοί πείθονται), την Δίκη, είναι ανίσχιρη απέναντι στη φθορά και τον θάνατο.

Για αυτό και δεν μπορούν να λυτρώσουν τον άνθρωπο.

Για αυτό και οι θεοί πειθαρχούν στην Μοίρα.

- Ο χριστιανικός θεός βρίσκεται πάνω από όλα και εξουσιάζει τον θάνατο.

Γ. Η κοσμική ύλη - για την ελληνική σκέψη - είναι  "αίδιος"  δηλαδή αιώνια, παντοτινή , άχρονη.

- Κατά την χριστιανική αντίληψη ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον θεό  "εν χρόνω".

Δ. Η ελληνική θεότητα στέκεται σε μια - υπέροχη - απόσταση από τον άνθρωπο "θεός ανθρώποις ου μίγνυται" σαν τέλειο αγαθό είναι το "ακίνητον" (στατικό) κινούν και έλκον.

- Ο χριστιανικός θεός ενανθρωπίζεται και συναναστρέφεται τον άνθρωπο.

Ε. Οι ελληνικοί θεοί είναι αθάνατοι "αιέν εόντες" και ηθικοί στα μέτρα της φύσης που εκπροσωπούν γιατί και η φύση είναι αθάνατη και ποτέ οι εκδηλώσεις της δεν είναι ανήθικες.

Είναι νέοι και ωραίοι γιατί τέτοια είναι και η φύση στην πιο τέλεια μορφή της.

Είναι ατάραχοι, μακάριοι, παντογνώστες.

Ένα βασικό χαρακτηριστικό τους είναι πως από αυτούς απουσιάζει η ζηλοτυπία.

Δεν είναι ζηλόφθονοι - όπως οι θεοί της ανατολής - απέναντι σε άλλους θεούς και δεν αξιώνουν με νόμους και απειλές την αποκλειστική τους λατρεία.

Οι Δελφοί δέχονται όλες τις θεότητες των λαών χωρίς το πάθος της μισσαλοδοξίας.

Ζ. Στην ελληνική θρησκεία η σχέση θεού και ανθρώπου είναι μια σχέση μιας υψηλής και αγαθής δύναμης με έναν ελεύθερο άνθρωπο.

Ο Θέογνις λέει στον Δία : "Ζέυ φίλε θαυμάζω σε".

- Στη χριστιανική θρησκεία η σχέση θεού και ανθρώπου είναι σχέση κυρίου και δούλου.

Η. Η ελληνική θεότητα δεν θέτει σαν σκοπό στον άνθρωπο την άρνηση του παρόντος για να κερδίσει ένα καλύτερο μέλλον. 

Στην ελληνική σκέψη οι αρετές δεν έχουν μεταφυσικό αντίκρυσμα ( "μη δια φόβον αλλά για το δέον απέχεσθαι αμαρτημάτων" Δημόκριτος).

Οι έννοιες του άθλιου αμαρτωλού ανθρώπου, του ταπεινού μετανοούντος και αυτοσυντριβόμενου μπροστά στον θεό, δεν υπάρχουν.

Η επιθυμία για απόλαυση και δύναμη θεωρείται  "φυσική" κι ότι είναι φυσικό είναι ενάρετο, αφού πρώτα το ρυθμίσει με γνώμονα την κοινωνική συμβίωση, ο νόμος.

 "Μηδέν τε είναι φύσει δίκαιον ή καλόν ή αισχρόν, αλλά νόμω και έθει" Μελέαγρος (Διογ. Λαερτ. ΙΙ 93).

Αιτία του σφάλματος είναι η άγνοια του καλύτερου ( "αμαρτίης αιτίη : η αμαθίη του κρέσσονος" Δημόκριτος) και η γνώση λυτρώνει.

Στους Έλληνες το αίσθημα της χριστιανικής  "αμαρτίας" δεν υπάρχει.

Σαν αμαρτία θεωρούν την αστοχία, την ατέλεια, το λογικό λάθος και για αυτά τα πράγματα η τύψη (μεταφυσικού τύπου) είναι απαράδεκτη.

Μια νέα προσπάθεια βασισμένη στη γνώση και την εμπειρία θα ξεπεράσει και θα επανορθώσει το αμάρτημα.

- Ενώ στον χριστιανισμό η  "αμαρτία" έχει το χαρακτήρα του εφιαλτικού, του ανεπανόρθωτου, της ψυχικής απώλειας, εκτός κι αν η θεία χάρη βοηθήσει τον μετανοούντα.

Θ. Η θεότητα στους Έλληνες γίνεται κατανοητή με τον Λόγο.

Οι θεοί κατά τον Επίκουρο είναι  "Λόγω θεωρητοί".

- Ενώ στο χριστιανισμό η θεότητα δεν ελέγχεται από το Λόγο.

"Η θεολογική επιστήμη μη έχουσα έργον, την απόδειξιν και την δικαίωσιν των αληθειών της πίστεως, δεν στηρίζει την πίστιν, αλλά στηρίζεται υπ΄αυτής. 
Η θεολογία δεν είναι δυνατόν να μεταβάλη τας υπέρ λόγον αληθείας της πίστεως, εις αληθείας του λόγου, διό και ο πλέον βαθυστόχαστος επιστήμων Θεολόγος, δεν διαφέρει κατά την πίστιν του απλού πιστού, τουναντίον υστερεί κατά πολύ εκείνου, οσάκις δε διακρίνεται δια την προσωπικήν του πίστιν. 
Η σφαλερά αντίληψις, καθ΄ήν η θεολογική έρευνα μεταβάλλει εν μέρει ή εν συνόλω την πίστιν εις γνώσιν προσβάλλει την ακλόνητον βάσιν της Εκκλησίας : την πίστιν"
(Μ. Σιώτης : Ελληνική διανόησις και χριστιανική πίστις. 1971, σελ. 69).

Ι. Η ελληνική θεότητα δεν μεριμνά για την αθανασία της ψυχής των ανθρώπων.

Ο Όμηρος θεωρεί τις ψυχές των νεκρών σκιές αξιοθρήνητες.

Ο Αχιλλέας λέει : "Κάλλιο στη γης να ξενοδούλευα ξωμάχος, παρά ολωνών εδώ των άψυχων νεκρών ο ρήγας νάμαι". ΟΔ. λ 488-491.

Η σκιά του Πάτροκλου δηλώνει πως μετά την ταφή δεν θα ξανάρθει ποτέ πίσω.

Και ο Θέογνις λέει πως : "μέσα στη γη θα αναπαυθώ σαν μια άφωνη πέτρα".

Ο Ευριπίδης λέει : "Κατθανών δε πας ανήρ γη και σκιά το μηδέν ειςουδέν ρέπει" ( αποσπ. 536).

Και ο Πίνδαρος : "Θνατά θνατοίσι πρέπει" (Ίσθμ. Ε, 12).

- Αντίθετα, ο χριστιανικός θεός εγγυάται ο ίδιος (με την ανάστασή του) την αθανασία της ψυχής των ανθρώπων.

Κ. Η ματαθανάτια αμοιβή ή τιμωρία των ανθρώπων σε παράδεισο ή κόλαση, είναι μια ιδέα που δεν βρίσκει απήχηση στους Έλληνες. 

Ακόμα και ο Πλάτων την ειρωνεύεται (Πολιτεία 363, 387).

- Στο χριστιανισμό η ιδέα αυτή είναι βασικό δόγμα.

[Συνεχίζεται...]


ΙΕΡΑ ΕΛΛΑΣ