Η οικολογία και η επιστημονική παρατήρηση της φύσης γεννιέται στην Ελλάδα το 4ο π.Χ. αιώνα. Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Των περί τα ζώα ιστοριών» γραμμένο περί το 345 π.Χ., μεταξύ των άλλων, περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια τη βιολογία και την οικολογία των θαλάσσιων οργανισμών.
«Δεν θα μπορέσουμε να γνωρίσουμε τον άνθρωπο και στη συνέχεια ν' ασχοληθούμε με τα υψηλά ιδανικά, αν δεν κατανοήσουμε πως λειτουργεί η φύση, μέρος της οποίας είναι ο ίδιος ο άνθρωπος».
Κάπως έτσι απάντησε ο Αριστοτέλης όταν κάποιοι σύγχρονοί του σχολίασαν, μάλλον ειρωνικά, το ενδιαφέρον του για την παρατήρηση και μελέτη των ζώων και των φυτών.
Κάπως έτσι, τον 4ο π.Χ αιώνα στην Ελλάδα, θεμελιώνεται η οικολογία και η μελέτη του περιβάλλοντος.
Η πρώτη μου επαφή με το έργο του Αριστοτέλη «ΤΩΝ ΠΕΡΙ ΤΑ ΖΩΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ» έγινε πριν λίγα χρόνια, όταν προσπαθούσα να γράψω το κείμενο της αφήγησης ένος ντοκιμαντέρ για τον κόσμο του βυθού. Οι περιγραφές του Σταγειρίτη φιλοσόφου για τη βιολογία και οικολογία των θαλάσσιων οργανισμών ήσαν τόσο λεπτομερείς που κατέφυγα στις γνώσεις των σύγχρονων υδροβιολόγων για «του λόγου το αληθές».
Με έκπληξη διαπίστωσα οτι οι παρατηρήσεις και οι περιγραφές του Αριστοτέλη για τους θαλάσσιους οργανισμούς, όχι μόνο τα ψάρια, δεν είναι μόνο αποδεκτές ως σωστές και ακριβείς, αλλά αποτελούν τη βάση για τις σύγχρονες μελέτες της βιολογίας των υδρόβιων οργανισμών.
Ένας απο πιο σοβαρούς φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας, που είχε μαθητεύσει επι είκοσι χρόνια υπο τον Πλάτωνα, που είχε ασχοληθεί με υψηλές φιλοσοφικές έννοιες και προβλήματα, περιγράφει με θαυμαστή ακρίβεια την ανατομία, τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες όλων των ζώων και οργανισμών που ζουν στη θάλασσα και στη στεριά.
Βέβαια, εκείνο που δημιουργεί θαυμασμό είναι η παρατήρηση των ζώων της θάλασσας.
Είκοσι πέντε αιώνες αργότερα, οι σύγχρονοι ερευνητές και παρατηρητές της υποβρύχιας ζωής, εξοπλισμένοι με υψηλής τεχνολογίας καταδυτικές συσκευές, καταναλώνουμε χιλιάδες λίτρα «εμφιαλωμένου αέρα» και αμέτρητες ώρες κατάδυσης για να καταγράψουμε και να παρατηρήσουμε μέρος των θαλάσσιων οργανισμών που έχει παρατηρήσει ο Αριστοτέλης, το 345 π.Χ.
Είναι σχεδόν σίγουρο οτι οι περιγραφές του Αριστοτέλη δεν προέρχονται μόνον από παρατηρήσεις που έκανε ο ίδιος. Είχε αναπτύξει ένα ολόκληρο δίκτυο που περιλάμβανε ψαράδες, δύτες και γενικά ανθρώπους που ζούσαν στην θάλασσα.
Προφανώς στους κύκλους των ναυτικών και των ψαράδων τα θέματα της θαλάσσιας ζωής ήσαν αντικείμενο συζητήσεων, γιατί σε πολλά σημεία ο Αριστοτέλης αναφέρει αποψεις των κατοικών κάποιας περιοχής που συμφωνούν ή διαφωνούν με τη συμπεριφορά συγκεκριμένων ψαριών.
Στο Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών συναντήσαμε την κυρία Antonella Pancuchi, διδάκτορα Υδροβιολόγο-Ωκεανογράφο, η οποία έχει μελετήσει το έργο του Αριστοτέλη «ΤΩΝ ΠΕΡΙ ΤΑ ΖΩΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ» και υποστηρίζει ότι η βιολογική ωκεανογραφία γεννήθηκε από τον Αριστοτέλη.
Κατά την κυρία Pancuchi οι παρατηρήσεις του Αριστοτέλη, για ορισμένα είδη, είναι τόσο ακριβείς και λεπτομερείς που συχνά οι σύγχρονοι μελετητές του θαλασσίου περιβάλλοντος τις χρησιμοποιούν σαν βάση για τις δικές τους μελέτες.
Ένα από τα θέματα που προκύπτουν από τις περιγραφές των θαλασσίων οργανισμών είναι το ότι τα περισσότερα από τα είδη που ζούσαν στις ελληνικές θάλασσες την εποχή του Αριστοτέλη υπάρχουν και σήμερα.
Πράγμα που σημαίνει οτι οι ελληνικές θάλασσες στην πάροδο 2.500 περίπου χρόνων παρουσιάζουν μια σταθερότητα σε ότι αφορά στην βιοποικιλότητα. Δείγμα ενός σχετικά ισορροπημένου οικοσυστήματος.
Από την άλλη μεριά, τα τελευταία χρόνια, λόγω των κλιματικών αλλαγών και την άνοδο της θερμοκρασίας, σύμφωνα με τις έρευνες των υδροβιολόγων, ένας μεγάλος αριθμός θαλάσσιων οργανισμών έχει «εισβάλει» στη Μεσόγειο και στις ελληνικές θάλασσες από την Ερυθρά Θάλασσα, μέσω της Διώρυγας του Σουέζ.
Περίπου 180 νέα είδη, ενδημικά της Ευθράς Θάλασσας, έχουν καταγραφεί την τελευταία δεκαετία στα ελληνικά νερά.
Το πρόβλημα, προς το παρόν, εντοπίζεται στο ότι κάποιοι οργανισμοί είναι πιο ανθεκτικοί στην άνοδο της μέσης θερμοκρασίας των θαλασσών με αποτέλεσμα να επιβιώνουν εις βάρος κάποιων άλλων που δεν μπορούν να προσαρμοσθούν και έτσι να έχουμε μια διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας.
Μακροχρόνια, κάποια εμπορεύσιμα είδη ψαριών κινδυνεύουν να αντικατασταθούν με είδη που έχουν εισβάλει από την Ερυθρά Θάλασσα και δεν είναι εμπορεύσιμα (φαγώσιμα).
Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, έχει σαν αποτέλεσμα και την άυξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας.
Οι υποβρύχιοι κάτοικοι της θάλασσας προκειμένου να συνεχίσουν να ζουν σε θερμοκρασίες που έχουν συνηθίσει να ζουν κατεβαίνουν πιο βαθιά με αποτέλεσμα η υποβρύχια ζωή να μετατοπίζεται σε μεγαλύτερα βάθη.
Κάτι η υπεραλίευση, κάτι η μόλυνση και η ρύπανση των θαλασσών, κάτι η αύξηση της θερμοκρασίας, πιθανόν να προκαλέσουν σε λίγα χρόνια την εξαφάνιση της θαλάσσιας ζωής. Τα ψάρια θα τα βρίσκουμε με τα βαθυσκάφη στα 200 και 300 μέτρα βάθος.
Μήπως για κάποιους αντίστοιχους λόγους, στην εποχή του Αριστοτέλη, μπορούσαν να παρατηρήσουν πιο εύκολα τα ψάρια;
Μπορούμε να φανταστούμε ότι εκείνα τα χρόνια τα ψάρια θα κολυμπούσαν στα ρηγά με περισσότερη ασφάλεια απ' ότι σήμερα. Περισσότερα ψάρια σε μικρό βάθος, σημαίνει ευκολότερη παρητήρηση. Σήμερα για να βρούμε μια τσιπούρα ή ένα ροφό θα πρέπει να κατέβουμε μέχρι τα 20 - 25 μέτρα και πάλι άν είμαστε τυχεροί.
Φανταστείτε να κολυμπάτε στα 2 μέτρα νερό και δίπλα σας να τριγυρίζουν οι τσιπούρες, οι σαργοί και οι συναγρίδες!
Και να μην υπάρχουν, λέει, ψαροντουφεκάδες, εξωλέμβια και δυναμιτιστές!
Και να μη πέφτουν στην θάλασσα, πετρέλαια, εντομοκτόνα , βιομηχανικά απόβλητα και κουτιά αναψυκτικών!
Και να μην ακούγονται ραδιόφωνα, μαγνητόφωνα και ελεύθερες εξατμίσεις αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών!
Και ένας τεράστιος ήλιος, κατακόκκινος από την ντροπή του να βυθίζεται αργά στην επίσης κατακόκκινη απο την ντροπή της θάλασσα!
Και εσύ να κάθεσαι σε ένα βραχάκι και να γράφεις:
Σε ελεύθερη απόδοση: «Από τα θαλάσσια ζώα, μερικά ζούν ανοιχτά στο πέλαγος, άλλα κοντά στο γιαλό κι άλλα στα βράχια. Μερικά αμύνονται κι άλλα απλώς φυλάγονται. Τα πρώτα είναι εκείνα που επιτίθενται ή αμύνονται όταν κινδυνεύουν, τα δεύτερα διαθέτουν κάποια αμυντικά μέσα για να υπερασπιστούν τον εαυτόν τους από πιθανή απειλή».
Τέτοια έγραφε ο Αριστοτέλης και οι σύγχρονοί του κριτικοί και φιλόσοφοι απορούσαν πώς ένα μαθητής του Πλάτωνα, διατρίψας στις υψηλές έννοιες και στα σπουδαία φιλοσοφικά ζητήματα ασχολείται με το πού ζούν τα ψάρια και πως αμύνωνται.
Όμως, ο μεγάλος Σταγειρίτης φιλόσοφος είχε καταλάβει πολύ νωρίτερα από όλους το μεγαλείο της φύσης. Είχε καταλάβει πως αν δεν κατανοήσουμε και σεβαστούμε τη ζωή των κατώτερων όντων, δεν θα είμαστε σε θέση να πλησιάσουμε τις άπειρες δυνατότητες του υπέρτατου όντος της φύσης.
Δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τον ίδιο τον άνθρωπο, που σαν μέλλος του ίδιου οικοσυστήματος διέπεται από τους ίδιους φυσικούς νόμους.
Τώρα, το τι έχουμε καταλάβει εμείς, 2.500 χρόνια μετά τον Αριστοτέλη θα φανεί όταν η θερμοκρασία της γήινης ατμόσφαιρας «χτυπήσει κόκκινο», όταν ερημοποιηθούν οι κάμποι, όταν η στάθμη της θάλασσας, από το λιώσημο των πάγων, καλύψει τη λίμνη Βιστωνίδα και τα γύρω οικόπεδα και εμείς ασχολούμαστε με το αν ήταν νόμιμη ή παράνομη η μεταβίβαση.
Μέχρι τότε, μπορούμε να κοιμώμαστε ήσυχοι και όταν έλθει αυτή η ώρα θα αναθέσουμε σε μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων να αποδώσει ευθύνες!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου