Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ. (Μέρος 2)

H  κλασική - ομηρική θρησκεία είναι ο βασικός κορμός  της λαϊκής θρησκείας των Ελλήνων.

Χαρακτηριστικό γνώρισμά της είναι πως δεν καλλιεργεί την μυστικοπάθεια. 

Το μυστικιστικό στοιχείο, διαπότισε την σιγά - σιγά ένα μέρος από την ελληνική θρησκευτική συνείδηση, με την εξέλιξη των μυστηρίων (ιδίως κατά τους ελληνιστικούς χρόνους), που αναβίωσαν με την επαφή των λαών που πέτυχε ο Μ. Αλέξανδρος και οι Διάδοχοί του.

Τα μυστήρια (μυστηριακές θρησκείες) που βρίσκουμε στον ελληνικό χώρο είναι κυρίως τα Ορφικά, τα Καβείρια (Δήμητρα-Περσεφόνη-Ερμής), τα Ελευσίνια (Δήμμητρα-Βάκχος), της Σαμοθράκης (Διόνυσος-Ζαγρέας και Δήμητρα-Περσεφόνη), της Μ.Ασίας (Κυβέλη-Ρέα και Άττις), κ.α.

Ξενικής προέλευσης μυστήρια είναι επίσης τα αιγυπτιακά (Όσιρις και Ίσις). 

Κατά τον Ηρόδοτο ταυτίστηκε ο Όσιρις με τον Διόνυσο και η Ίσις με την Δήμητρα. 

Εξάλλου ο Όσιρις και ο Διόνυσος είναι οι κύριοι "εξανθρωπισθέντες" θεοί των αρχαίων μεσογειακών λαών. 

Άλλα μυστήρια είναι του Μίθρα (Περσικά-Ζωροαστρισμός) της Αστάρτης (Σημιτικά μυστήρια) κ.α.

Σε όλες αυτές τις μυστηριακές θρησκείες, η γνώση του Θεού παίρνει σωτηριολογικό και απολυτρωτικό χαρακτήρα. 

Μια τελετουργία υποτίθεται ότι οδηγεί τον μύστη στον υπερβατικό χώρο του θεού και τον ενώνει με αυτόν! 

Στην ουσία πρόκειται για μια αλληγορική αποκάλυψη φυσικών γεγονότων στους μύστες - όπως στα Ελευσίνια μυστήρια - όπου διδάσκονται ότι και η ανθρώπινη ψυχή, όπως και όλη η φύση, που είναι το σώμα του θεού, μοιάζει με το σπόρο που θάβεται, πεθαίνει κι ανασταίνεται, ακολουθώντας τον αιώνιο κύκλο  των εποχών. 

Στη βάση της μυστηριακής λατρείας είναι ο πιο αγαπητός στον λαό θεός Διόνυσος ("Ζαγρεύ! θεών πανυπέρτατε πάντων").

Ο Πλούταρχος μας μιλά αναλυτικά για αυτή την  "φυσική" θεολογία :

 "Ότι μεν ουν η παλαιά φυσιολογία και παρ΄ Έλλησι και βαρβάροις λόγος ην φυσικός εγκεκρυμμένος μύθοις, τα πολλά και υπονοών απόκρυφος και μυστηριώδης θεολογία...κατάδηλον εστίν εν τοις Ορφικοίς έπεσι και τοις Αιγυπτιακοίς και Φρυγίοις λόγοις.μάλιστα δ΄ οι περί τας τελετάς οργιασμοί και τα δρώμενα συμβολικώς εν ταις ιερουργίαις την των παλαιών εμφαίνει διάνοιαν".
 (Εκ του περί των εν Πλαταιαίς Δαιδάλων 1).

Με το κύλισμα του χρόνου στην Ελλάδα, αναπτύχθηκε η ελεύθερη φιλοσοφική σκέψη - ιδίως ανάμεσα στους πεπαιδευμένους των διάφορων Σχολών και τούτο συντέλεσε ώστε η αρχαία  "ειδωλολατρεία"  να παραχωρήσει την θέση της σε πνευματικότερες ιδέες για τους θεούς. 

Ο πολυθεϊσμός γίνεται σιγά σιγά μονοθεϊσμός και συχνά καταλήγει σε αθεϊα (Κυρηναϊκή σχολή).

Τόσο οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι όσο και οι μετασωκρατικοί ασκήσανε βαθύτατη κριτική στις θεολογικές κατασκευές που αφορούσαν το θείο.

 Δυστυχώς δεν περισώθηκαν τα κείμενά τους.

Από τα ελάχιστα αποσπάσματα που έφτασαν μέχρι εμάς, βλέπουμε το μέγεθος αυτής της σκέψης.

Ο Μέλισσος λέει : 
"Περί θεών μη δείν αποφαίνεσθαι, μη γαρ είναι γνώσιν αυτών" (Diels A 20).

Ο Πρωταγόρας γράφει : 
"Περί μεν θεών ουκ έχω ειδέναι, ουθ ως εισίν ουθ ως ουκ εισίν, ουθ οποίοι τινες ιδέαν, πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι ή τ΄αδηλότης και βραχύς ων ο βίος του ανθρώπου" (Diels B 4).

O Ξενοφάνης φτάνει στο συμπέρασμα πως :
 "Ένα τον θεόν προσήκειν είναι" (Diels A 28), αφού πρώτα ειρωνευθεί και κατακεραυνώσει τον Όμηρο και τον Ησίοδο που  πρώτοι "θεογονίαν εποίησαν τοις Έλλησιν",  με την περίφημη φράση του : 
"Πάντα θεοίσιν ανέθηκαν, Όμηρος, Ησίοδος τε, όσα παρ΄ανθρώποισιν ονείδεα και ψόγος εστίν : κλέπτειν, μοιχεύοιν τε και αλλήλους απατεύειν   ( Diels B ii).

 Έτσι ο Ξενοφάνης  είναι ο πρώτος εισηγητής του μονοθεϊσμού στην Ελλάδα.

Εκεί που διακρίνεται καλά ο κριτικός στοχασμός και εκφράζεται με πνευματώδη και χαριτωμένο λόγο η γνώμη για τον θεό, είναι στην αφήγηση του Κριτία (460-403 π.χ.). 

Ο Κριτίας μας λέει πως ήταν κάποτε ένας καιρός που η ζωή των ανθρώπων ήταν άταχτη και θηριώδης, υπηρετούσε την δύναμη του ισχυρότερου και δεν υπήρχε αμοιβή του καλού ή τιμωρία του κακού. 

Με το κύλισμα του χρόνου, οι άνθρωποι έβαλαν τους Νόμους να τιμωρούν το κακό κι έτσι η Δίκη εξουσιάζει την Ύβρη.

Αλλά οι άνθρωποι με τον εκβιασμό των Νόμων δεν αμάρταναν φανερά, κρυφά όμως παρανομούσαν.

 Για αυτό κάποιος σοφός και έμπειρος άντρας ανακάλυψε τους Θεούς για να φοβούνται οι κακοί όταν κρυφά κάνουν ή λένε ή σκέπτονται κάτι. 

Από αυτή τη σύλληψη ξεκινώντας ο σοφός αυτός, εισηγήθηκε πως ο θεός ήταν ένας δαίμονας παντεπόπτης και παντογνώστης όχι μόνο των έργων αλλά και των σκέψεων των ανθρώπων.

Είπε ακόμα ότι ο θεός κατοικεί κοντά τους και πως δείγματα της παρουσίας του είναι τα μετεωρολογικά φαινόμενα...

Κι έτσι,  "ψευδεί καλύψας την αλήθειαν λόγω...έπεισε τους θνητούς νομίζειν δαιμόνων είναι γένος"...

[Συνεχίζεται...]

ΙΕΡΑ ΕΛΛΑΣ